& Mariska Overgaag
10 VO-scholen kregen het afgelopen jaar de kans om met NPO-gelden en ruggensteun van Project Buitenkans te investeren in meer welbevinden onder leerlingen en – in het verlengde daarvan - in meer aanwezigheid en meer kansengelijkheid. Er waren vier pijlers waarbinnen inzet mogelijk was (samenwerking, partnerschap van ouders, mentaal welbevinden en aanwezigheid) en de overkoepelende doelstelling was steeds: preventiever werken, waarbij de school als centrale werk- en vindplaats zou moeten fungeren. Niet alle vormen van inzet bleken in de pilotperiode even effectief. Samen met de scholen liepen we tegen taalbarrières aan, tegen werkbladen die niet erg werkbaar bleken, en tegen een complexe sociale en educatieve context die vol is van welwillendheid maar evengoed intrinsiek weerbarstig. Maar een waardevolle oogst was er óók.
Op 17 januari 2023 organiseerden we 7 workshops waarbij deze oogst – de 7 mooiste lessen uit de praktijk - gedeeld werd. Behalve veel (onderwijs)professionals, schoven ook jongeren van Kikid en JONG doet mee! bij de workshops aan – om positief kritisch over de lessons learned mee te praten en om het allesomvattende doel te onderschrijven, namelijk: het sámen voor elkaar krijgen.
Les 1: Aandacht voor welbevinden is essentieel – en begint bij normaliseren, psycho-educatie en échte aandacht
Femke Bulder – Coördinator Passend Onderwijs – kende de Progressive Mental Allignment (PMA) methode al, maar was blij dat ze met behulp van Buitenkans deze vraagtechniek breed kon introduceren binnen ‘haar’ Francois Vatel VMBO. Centraal bij de PMA-methode staat het inzicht dat alle triggers in het heden hun oorsprong hebben in eerdere ervaringen, en dat inzicht hierin – evenals oprechte aandacht - het gedrag en het welbevinden van een leerling significant kunnen verbeteren. ‘Wanneer je beseft dat veel gedrag onbewust is en voortkomt uit eerdere ervaringen, is het makkelijker om niet meteen met een ‘waarom’ vraag te komen, maar om met de leerling te onderzoeken: wat gebeurt er nu bij jou dat maakt dat je zo reageert? Zo blijf je weg bij een schuldvraag, en zet je in op begrip, aandacht en samenwerking – essentieel als het om welbevinden van leerlingen gaat.’ Op het Francois Vatel VMBO hebben gesprekstrainingen voor docenten, coaching van het onderwijzend personeel en een lessenserie volgens Bulder een grote verandering te weeg gebracht: zowel leerlingen als docenten ervaren dat de methode rust en ontspanning oplevert.
Les 2: Leerlingen hebben zelf veel wijsheid in pacht – dus zorg voor omstandigheden waarin je ze kunt horen
Jongeren kunnen zelf heel goed aangeven waar ze mogelijkheden zien, en wat ze nodig hebben om zich beter te voelen. Sterker nog: het gevoel gehoord en gezien te worden, wordt unaniem genoemd als reden om zich verbonden te voelen met school. Het loont dus om als school te investeren in een klimaat waarbinnen leerlingen zich durven uit te spreken en daarbij het achterste van hun tong te laten zien. Linda Rochat van Centrum 16.22 en Ida Oostdijk, Schoolondersteuningscoördinator van GSR Rijswijk, begeleidden dialoogsessies op VO-scholen in en rondom Den Haag, en spraken tijdens hun workshop over de voorwaarden voor een zo vruchtbaar mogelijk gesprek. ‘Commitment en aanwezigheid van de school is het belangrijkst – dat je laat zien dat je leerlingen serieus neemt als gesprekspartner - en dat betekent ook dat je je als school verantwoordt wanneer je na een dialoogsessie beslist om bepaalde onderwerpen wel of niet op te pakken. Dat lijkt een investering, maar de opbrengst betaalt zich uit in verfrissende en soms noodzakelijke inzichten die je anders over het hoofd zou zien, en belangrijker nog: in een hechtere band met leerlingen.’
Ook benieuwd naar de opbrengst van een dialoogsessie met je leerlingen?
Meld je hier aan voor ons Buitenkans Atelier
Les 3: Een duidelijke takenverdeling en een strakke regie maken samenwerken binnen het JES effectiever
Wat mag je binnen het JES eigenlijk verwachten van je partners? Wie heeft nou precies welke verantwoordelijkheden en hoe zorg je dat deze overleggen efficiënt blijven, tot concrete acties leiden en evengoed optimaal ten goede komen aan de betrokken leerlingen? Dennis Rust en Karin de Vreede van Schoolformaat praatten tijdens hun workshop over het belang van een gedegen voorbereiding van alle deelnemende partners. Ook bespraken ze de noodzaak om mogelijkheden en onmogelijkheden zo snel mogelijk van elkaar te onderscheiden, én daar actiepunten aan te verbinden die direct toegewezen kunnen worden aan de verantwoordelijke partijen. Rust: ‘Laat het gesprek niet kapen en verzand niet te lang in een inhoudelijke discussie. Zolang je weinig ruimte geeft voor oeverloos discussiëren, verzandt het gesprek ook niet en benut je je tijd optimaal – en dat komt ten goede aan de leerlingen waarover het gaat.’
Heb je belangstelling voor coaching van het JES?
Neem dan contact met ons op
Les 4: Aanwezigheid vergroot je door te vragen: waarom kom je wél naar school (in plaats van: waarom ben je er niet)
Tijdens corona liep de aanwezigheid van leerlingen sterk terug – en ook al ligt die periode al een tijd achter ons, de cijfers zijn niet meer significant gestegen. Hoe komt dat? En wat moet er anders? In lijn met de voorgestelde wetswijziging van minister Wiersma duidden Buitenkans-projectleider Mariska Overgaag en Daniëlle Bouwmeester het belang van een cultuuromslag. Strakke kaders en heldere regels blijven het fundament van een aanwezigheidsaanpak – en die moeten ook helder gecommuniceerd worden zowel binnen de school als naar ouders – maar daaronder ligt een focus op een positieve benadering. Dus niet: lik op stuk bij afwezigheid, maar het gezamenlijk zoeken naar randvoorwaarden die bijdragen aan meer aanwezigheid. Ervaringsdeskundige Iboya van Kikid beaamde tijdens workshop de zinnigheid van deze aanpak: ‘Wat ik tijdens mijn schooltijd nodig had om te komen, was het idee gezien te worden, zowel door mijn docenten als door mijn klasgenoten. Aandacht dus, echte interesse. Het gevoel dat er om me gegeven werd, dat ik er niet alleen maar was om cijfers te halen.’
Meer weten over een effectief aanwezigheidsbeleid of het vergoten van de aanwezigheid van leerlingen op jouw school op jouw school?
Meld je hier aan voor ons Buitenkans Atelier
Les 5: Ouders zijn wél geïnteresseerd – wat mist is een passend communicatiemiddel
Op scholen waar de betrokkenheid van ouders al langer een heet hangerijzer was, heeft corona een genadeklap uitgedeeld – het contact met ouders is spaarzamer dan ooit en de betrokkenheid van ouders bij de schoolgang van hun kind lijkt daarom beperkt. Toch is die conclusie volgens Astrid Verbeek (teamleider Passend Onderwijs) en Arianne Ayaz- Van der Meer (Outreachend Oudercoördinator van het Rijswijks Lyceum en Van Vredenburch College) onterecht. Zij investeerden het afgelopen jaar in interviews met ouders, en kwamen erachter dat zij wél graag betrokken willen zijn – bij hun kind, bij de school en bij andere ouders van school. Het probleem ligt op het communicatievlak - en dáár is iets aan te doen. ‘Een goede eerste klap is goud waard. Investeer in een vroegtijdig, persoonlijk eerste contactmoment met de mentor, en probeer per ouder te zoeken naar een vorm van contact die werkt. Zet waar nodig een tolk in, plan thema-avonden in, net als trainingen voor ouders, en laat ze zien en voelen dat je beschikbaar bent en transparant communiceert. Een website? Daar kijkt na de eerste schooldag bijna geen ouder meer naar. Denk over het versturen van een geregelde nieuwsbrief, zet een app in, plan meer tijd in voor een regelmatig MOL-gesprek. En geef niet zomaar op. De wil is er echt, het is zoeken naar de werkende weg.’
Zoeken naar een passende manier van ouders betrekken op jouw school?
Meld je hier aan voor ons Buitenkans Atelier
Oproep! Outreachend ouder coördinator Arianne Ayaz-van der Meer gaat de komende tijd een uitvoeringsplan/draaiboek ontwikkelen voor een nieuw schooljaarsfestijn om met ouders op een positieve manier het nieuwe schooljaar te starten. Heeft jouw school al ervaring hiermee? Neem dan contact op met Arianne via ad.vandermeer@schoolformaat.nl
Les 6: Leerplicht kan ook al preventief betrokken worden – en dat scheelt in het verzuim
Wat levert het op wanneer Leerlingzaken meer aanwezig is op school? Met het project Preventieve Verzuimaanpak helpt Leerlingzaken scholen bij het vroegtijdig aanpakken en terugdringen van ongeoorloofd schoolverzuim. Najib Maas Ismaïli, Leerplicht Den Haag, legde tijdens zijn workshop uit dat zo’n preventieve verzuimaanpak altijd maatwerk is, en in aanvulling op de bestaande schoolaanpak wordt vormgegeven. Als school maak je gebruik van kennis en inzichten opgedaan in de praktijk van vele andere scholen, en word je direct alert gemaakt op mogelijke uitdagingen.
Les 7: Verzuimd een leerling? Door snel te schakelen met het thuisfront beperk je de consequenties
Zit een leerling thuis, zonder dat je als school weet waarom? Wacht geen dag, en stap erop af. Sharon Geradts van Schoolformaat en Anissa Abed, Coördinator Passend Onderwijs van het ‘s Gravendreef College, legden tijdens hun workshop uit waarom het waardevol is om direct actie te ondernemen bij afwijkend verzuimgedrag – en ook hoe je dat als school het beste kunt doen. ‘Signaleer tijdig, ga meteen met leerling én ouders in gesprek over oorzaken en oplossingen en zorg dat er, eventueel in samenwerking met Schoolformaat, concrete afspraken komen. De voortgang van die afspraken toets je regelmatig – en waar nodig stuur je bij en blijf je beschikbaar voor het zoeken naar oplossingen.’
De grootste les?
Geleerde lessen zijn waardevol – maar wij hoeven niemand uit de onderwijspraktijk te vertellen dat je nooit uitgeleerd bent. Dus hoe trots Project Buitenkans ook is op de opbrengst die voortvloeide uit de samenwerking met de scholen, en hoe waardevol we het ook vonden om die opbrengst te delen tijdens het NPO Buitenkans Kennisfestival, we beseffen ons terdege dat vooruitgang en verbetering altijd work in progress is.
Gebruikmaken van al het goede dat er al is, en écht bereid zijn om naar elkaar te luisteren en met elkaar samen te werken, vormen wat ons betreft de motor achter die vooruitgang. De grootste les is in onze ogen dan ook geweest dat het belangrijk is om iedereen te horen in vraagstukken rondom welzijn en aanwezigheid, voorál de jongeren zelf. Behalve ontzettend veel dank voor de inspirerende en moedige professionals die zich wilden uitspreken op 17 januari, en voor het Samenwerkingsverband voor hun vertrouwen in onze aanpak, willen we dan ook nadrukkelijk Iboya Azier, Noah Baroud, Piet Mars, Robin van der Meel, Ryan Meijer, Nikki Meijerink, en Keisha Kruden bedanken, voor hun frisse, open en onmisbare bijdrage aan deze dag.
